ECHTSCHEIDING

1. De bijbel over de echtscheiding

2. Redenen van echtscheiding

3. Pastoraat rond echtscheiding

 1. De bijbel en de echtscheiding

1.   Het huwelijk is een instelling van God, die de mens heeft geschapen als man en vrouw. Het is dus meer dan een afspraak tussen twee mensen. Het is ook meer dan één van de mogelijke samenlevingsvormen. Het huwelijk en het gezin zijn de enige door God bedoelde en ingestelde vormen van samenleving tussen man en vrouw.

2.   Ook het huwelijk, behorend bij de schepping, is door de zonde aangetast. Waar man en vrouw het geloof in Christus kennen, in Christus herschapen zijn en dagelijks vernieuwd worden, komt het huwelijk goed tot zijn recht.

3.   Het huwelijk is beperkt tot deze aardse bedeling. In de hemel wordt er niet getrouwd. Het huwelijk mag dus noch onderschat, noch overschat worden. Een mislukt huwelijk is een zonde, maar geen belemmering voor het eeuwige leven.

4.   Het huwelijk is in principe niet te ontbinden, alleen door de dood.

5.   Eén van de tien geboden luidt: Gij zult niet echtbreken.

6.   Overspel is een grote zonde. Er staat zelfs de doodstraf op.

7.   Er is maar één geldige reden voor echtscheiding: hoererij en overspel. Dit houdt namelijk een feitelijke verbreking van het huwelijk in. Wanneer de tweeheid is verbroken, doordat er een derde in het spel kwam is daardoor het huwelijk feitelijk ontbonden, zodat deze feitelijke scheiding vervolgens in juridische banen dient te worden geleid. 

8.   Vanwege de hardheid van onze harten is er burgerlijke wetgeving over echtscheiding nodig. 

9.   De bijbelse burgerlijke wetgeving over echtscheiding verhindert dat de man zijn vrouw gemakkelijk kan verstoten. Ze gaat zo in tegen het gemak waarmee partners elkaar loslieten. De bijbel laat echtscheiding niet gemakkelijk toe en geeft geen vrijbrief voor overspel.

10. Wel beschermt de bijbelse wetgeving degene die verstoten wordt.

11. Lichtvaardige scheiding gevolgd door een snel en lichtvaardig aangegaan huwelijk blokkeert de weg terug en komt op hetzelfde neer als overspel.

12. De echtscheiding leent zich niet tot een vrijblijvende theologische en ethische discussie. Er zijn ook geen algemene regels te formuleren over wanneer echtscheiding wel of niet toelaatbaar zou zijn. Elk geval is uniek. Het gaat om een afweging tussen het goddelijk principe en de menselijke praktijk. 

13. Wanneer een ongelovige huwelijkspartner zich uit afkeer van het christelijk geloof van de gelovige partner van deze afwendt, mag de gelovige partner zich de scheiding laten welgevallen. De gelovige heeft dan geen schuld aan de scheiding. Als de gelovige de vrijheid niet krijgt om de Here te dienen, moet men God meer gehoorzamen dan de mensen.

2. Redenen van de echtscheiding

 Welke factoren spelen zoal een rol bij huwelijksproblemen? Deze kunnen we verdelen in vier verschillende categorieën. Ze hebben te maken met de motieven op grond waarvan het huwelijk tot stand kwam. De problemen kunnen van buitenaf het huwelijk binnenkomen. Daar is de invloed van het moderne leven. Ook de instelling van één partner of van beide partners kan een grote rol spelen.

1.   Motieven op grond waarvan het huwelijk tot stand kwam.

 1.   Men kan het huwelijk in gevlucht zijn om weg te komen uit het ouderlijk huis, zonder dat het ging om deze specifieke man of vrouw. Dan begin je met een te smalle basis. Dat is ook zo, als je in het huwelijk vlucht omdat je bang bent 'over te schieten' of bang bent het leven niet alleen of weer niet alleen aan te kunnen.

2.   Soms komt een huwelijk tot stand om de eenvoudige reden dat er een kind op komst is. Nu is dat kind natuurlijk niet uit de lucht komen vallen, maar het feit dat ze met elkaar naar bed geweest zijn, betekent lang niet altijd dat beide partners daadwerkelijk van plan waren om met elkaar te trouwen. Soms komt het zo tot een huwelijk omdat beiden de verantwoordelijkheid voor het kind willen aanvaarden, terwijl zij achteraf gezien totaal niet bij elkaar passen. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat een zogenaamd gedwongen huwelijk altijd mis moet gaan.

3.   Het komt ook voor dat mensen met elkaar getrouwd zijn omdat ze al seksuele omgang hadden en zich daardoor aan elkaar gebonden achtten. Vooral wanneer jonge mensen daardoor tegen hun eigen principes ingegaan zijn, zal zo'n gevoel van gebonden-zijn des te eerder optreden. Wat is het jammer als je in bed geen geheimen meer voor elkaar hebt, terwijl je elkaar verder nog lang niet genoeg kent om zeker te zijn van een toekomstig huwelijk.

4.   Het komt ook voor dat de moed ontbreekt om tijdig met een relatie te stoppen. Men ziet dan van tevoren wel in dat er in het toekomstige huwelijk grote spanningen zullen komen, maar de partners zijn al zo ver naar dat huwelijk op weg, dat ze niet meer durven omkeren.

5.   Nauw hiermee verbonden is het motief dat mensen min of meer onder druk van hun omgeving met elkaar trouwen. Men kan het idee hebben de ouders ermee gerust te stellen.

6.   Een motief dat soms ook meespeelt is medelijden met de ander. De ander is eenzaam, is zielig, zegt niet zonder je te kunnen, of dreigt zelfs met zelfmoord. Je kunt je schuldig voelen bij de gedachte dat je de ander in de steek laat. Maar een huwelijk dat begint met chantage, waar zal dat op uitlopen? Schuldgevoel en medelijden zijn slechte raadgevers als het gaat om de keuze van je huwelijkspartner. In feite is er dan niet meer sprake van een keuze, maar laat je je die keuze opdringen.

7.   Sommige huwelijken worden gesloten om een oplossing te vinden voor de praktische zorg voor het gezin van een weduwnaar of van een gescheiden man. Zo kan de man blij zijn dat er weer een huisvrouw is en een moeder voor zijn kinderen, terwijl de vrouw blij is dat ze niet alleen hoeft te blijven Op zichzelf is daar natuurlijk niets tegen en ik ken verschillende vrouwen die een huwelijk in zo'n situatie als een roeping hebben aanvaard. Maar dan moet er toch ook duidelijk sprake zijn van een begin van liefde tussen man en vrouw.

8.   Tenslotte bestaan nog de huwelijken die gesloten zijn omdat dat praktische voordelen met zich meebracht. Sommige paren die eigenlijk nog niet aan een huwelijk toe waren, zijn getrouwd omdat er vroeger dan verwacht een huis voor hen beschikbaar kwam.

2.   Problemen die van buitenaf het huwelijk binnen kunnen komen.

 1.   Soms zijn er bijkomende problemen, die het huwelijk onder druk zetten zoals: werkloosheid, ziekte, een gehandicapt kind, spanningen op het werk of problemen met de financiën. Elk mens heeft een bepaalde draagkracht en als de rugzak met problemen die je meesjouwt te zwaar wordt, kan er een moment aanbreken dat je hem niet meer kunt dragen. Van moeilijkheden die je draagkracht te boven gaan, kun je ziek of overspannen worden, maar het is ook mogelijk dat de spanning wordt afgeleid naar het huwelijk zodat het ineens lijkt of de huwelijksrelatie zo slecht is.

2.   Tot dit soort problemen die er van buitenaf bij komen, dus niet veroorzaakt worden door de huwelijksrelatie zelf, rekenen we ook de psychische moeilijkheden zoals: depressie, overspanning, neurosen, fobieën. Deze kunnen extra spanning leggen op de relatie, precies zoals lichamelijke ziekten dat kunnen doen. In feite wegen ze meestal zwaarder.

3.   De houding van sommige mensen is sterk bepaald door hun verleden, door wat ze eerder hebben meegemaakt, bijvoorbeeld van het huwelijk van hun ouders of door wat ze gewend waren in een vroegere relatie. Onbewust neem je zulke ervaringen mee en gaan ze deel uitmaken van je verwachtingspatroon of van je opvatting over ieders rol. Een man die een dominante vader en een afhankelijke moeder als ouders heeft gehad, zal het huwelijk anders binnenkomen dan een man van wie de ouders op voet van gelijkheid met elkaar omgingen of bij wie het omgekeerd was. Niet zelden zie je dat huwelijksmoeilijkheden van ouders zich herhalen in het huwelijk van hun kinderen. Men draagt dan een erfenis uit het verleden mee.

4.   Alcoholisme is een probleem waar veel in stilte aan geleden wordt, vooral door vrouwen van aan de drank verslaafde mannen, al komt het omgekeerde ook voor. Tijdens dronkenschap worden remmingen opgeheven en lichamelijk geweld is daarbij geen zeldzaamheid. Daarnaast kunnen ook de gezinsfinanciën volkomen ontregeld worden doordat de verslaafde zijn verantwoordelijkheid ontloopt en wegvlucht in de alcohol. Buitensporig drankgebruik kan een gevoel van grote walging bij de partner veroorzaken. Toch is het niet juist de verslaafde partner zondermeer tot zondebok te maken voor de huwelijksmoeilijkheden, want verslaving heeft altijd te maken met dieper liggende problemen.

5.   Een niet te onderschatten factor is ook de invloed van de ouders of schoonouders op de relatie. Dat is het sterkst als de man of de vrouw enig kind was. Ouders kunnen zich nog zo aan hun getrouwde kinderen vastklampen. Ze kunnen met hun klachten en zieligheden sterk op het verantwoordelijkheidsgevoel van het kind spelen. Dat kan tot verwijdering van man en vrouw leiden.

3.   Daar is ook de invloed van het moderne leven.

 1.   In veel huwelijken zijn de laatste jaren rol-problemen ontstaan doordat de vrouw is meegegroeid met de voortschrijdende emancipatie, terwijl de man geen gelijke tred hield met deze ontwikkeling. Sommige jonge vrouwen vinden er totaal geen aardigheid meer in om huisvrouw te zijn. Bovendien wordt de deelname van vrouwen aan het arbeidsproces in onze maatschappij sterk gestimuleerd. Soms is dat trouwens ook om economische redenen nodig, bijvoorbeeld als het jonge paar een huis gekocht heeft. Hierdoor kunnen er problemen ontstaan.

2.   Een van de gevolgen ervan is dat man en vrouw maar heel weinig tijd meer voor elkaar overhouden, waardoor gemakkelijk verwijdering kan ontstaan. Daarnaast zien we dat veel vrouwen die buiten de deur werken, desondanks thuis als enige voor het huishouden opdraaien. Ook al heeft de man plechtig beloofd om het werk in huis samen met zijn vrouw te zullen doen, vaak komt hij die belofte niet na.

3.   In hedendaagse gezinnen bestaat vaak een grote openheid voor anderen. Kinderen brengen vrienden en vriendinnen met totaal andere ideeën mee naar huis. Of de kinderen gaan zelf anders kiezen dan hun ouders in zaken als godsdienst en politiek. De ene ouder kan daar soepel mee omgaan, de andere ouder trekt zich terug in het bastion van zijn eigen mening, terwijl weer een ander zich misschien wel veel te gemakkelijk door nieuwe ideeën op sleeptouw laat nemen. Daardoor kan het ook tussen de ouders onderling flink gaan botsen.

4.   Niet te onderschatten is ook de invloed van de media. Bijvoorbeeld de verwachtingen die in de media gewekt worden met betrekking tot het huwelijk. Denk maar aan de soap-series. Aan de ene kant het rozengeur en maneschijn idee, het romantische huwelijk, dat gebaseerd is op het gevoel. Als keerzijde daarvan de voorstelling dat, als je huwelijk in de versukkeling is geraakt, een nieuwe relatie - vaak overspel - ineens het ongekende geluk met zich meebrengt. Dat levert alleen maar frustraties en teleurstelling op.

5.   Alleen al de aanwezigheid van de moderne media zoals televisie en video, maar ook de computer, computerspelletjes en dergelijke, leggen zo'n beslag op de tijd van het gezin, dat er daardoor minder en soms zelfs bijna niet meer gepraat wordt. En waar de communicatie minder wordt, gaan mensen langs elkaar heen leven.

6.   Tenslotte noemen we als invloed van het moderne leven de doorwerking van de tijdgeest met zijn nadruk op zelfverwerkelijking. 'Als ik maar aan mijn trekken kom!' is het parool. En als je denkt dat je tekort komt, bijvoorbeeld op seksueel gebied, dan zorg je gewoon dat je buiten de deur krijgt wat je binnenshuis mist. De reclame spiegelt ons voor dat onze behoeften onmiddellijk bevredigd moeten worden. Veel mensen vinden dat je een sul bent als je je eigen wensen opzij zet ter wille van je huwelijk. Bijbelse deugden als zelfbeheersing, nederigheid en trouw scoren maar heel laag in het ik-tijdperk.

7.   Het hedonisme, de genotzucht van deze tijd. De vrije seksuele moraal. Nadruk op gezondheid en lichamelijkheid. Mannen op middelbare leeftijd willen een tweede jeugd. Zoeken buitenechtelijke relatie.

8.   Het nuttigheidsbeginsel van deze tijd. Als het geen geluk, welvaart en bevrediging oplevert, moet men maar naar wat anders uitzien. Veel moeite om offers te brengen.

 4.   De instelling van één partner of beide partners

 1.   Sommige partners hebben eenzelfde soort gedragspatronen. Bij zo'n ‘symmetrische relatie’ zijn de partners volstrekt gelijkwaardig aan elkaar. In deze relaties is altijd het gevaar van een zekere wedijver aanwezig. Als die wedijver uit de hand loopt, noemen we dat ‘symmetrische escalatie' ofwel een vechthuwelijk.

2.   Het tegenovergestelde van deze relatie zien we bij huwelijken waarin de ene partner van karakter geneigd is het voortouw te nemen en de andere partner het van nature prettig vindt om te volgen. We spreken dan van een ‘complementaire relatie’ Beide echtgenoten vullen elkaar aan. Als één van de twee zich echter niet meer gelukkig voelt in deze rolverdeling, maar door de ander in zijn (of haar) rol gedwongen wordt, noemen we dat een verstarde complementariteit en gaat het verkeerd. Voorbeelden van complementariteit:

 -1.   Liefde als één-zijn. De een ziet de ander als een verlengstukje van de eigen persoon, dat hem of haar aanvult en de eigen waarde versterkt. Men heeft bewondering nodig en maakt een egocentrische indruk. De ander kent minderwaardigheidsgevoelens, is bescheiden en dienstbaar, vereert de ander. Tot de ene niet meer aan de hoge verwachtingen kan voldoen en de ander denkt: ik ben er ook nog.

-2.   Liefde als elkaar met zorgen omringen. De een is als een hulpeloos kind, wil zich steeds meer door de partner laten verwennen. De ander zet zich helemaal in voor de verzorging van de partner. Tot de een zich in de schuld voelt staan bij de ander en de ander gaat klagen en verwijten.

-3.   Liefde als elkaar geheel toebehoren. De een eist de partner op, wil de partner bezitten. De andere vindt zekerheid en veiligheid bij de partner. Verdere groei van enerzijds domineren en anderzijds slaafs volgen. Kan tot jaloezie bij de een en ontrouw bij de ander leiden.

-4.   Liefde als mannelijke bevestiging. Man moet altijd sterk en superieur zijn, vrouw zwak en hulpbehoevend. De vrouw onderdrukt het streven naar zelfstandigheid, kracht, actie. De man onderdrukt de behoefte om soms zwak en hulpbehoevend te kunnen zijn. Dat geeft op de duur problemen.

 3.   Een andere bron van problemen ontstaat als één van beiden een vergaande ontwikkeling doormaakt, bijvoorbeeld in zijn carrière, terwijl de ander niet meegroeit. Degene die vroeger voorop liep, kan daardoor na verloop van tijd wel eens achteraan moeten lopen. Gemakkelijk kan dan een gevoel van rivaliteit ontstaan. Ook als die ontwikkeling een verandering van ideeën of geloofsovertuiging inhoudt, kan de partner het heel moeilijk vinden om daarmee te leven. Soms kan een traumatische ervaring van één partner deze psychisch zó veranderen, dat de ander er niet mee kan omgaan.

4.   De man is met zijn werk en carrière getrouwd. De vrouw voelt zich daardoor achteruitgezet of in de steek gelaten voelt.

5.   Ook de geboorte van een kind, vooral als dat het eerste kind is, kan onverwachte spanning in het huwelijk teweegbrengen. De vrouw is dan na de geboorte zo bij het kind betrokken, dat haar man zich uit de relatie gezet voelt.

6.   Het verschil in geloof kan een te grote kloof blijken.

7.   Soms huwelijkscrisis bij de pensionering van de man.

 3. Pastoraat rond echtscheiding

 1.   De problemen worden zo lang mogelijk binnenshuis gehouden. Vaak komen we er in het pastoraat pas mee in aanraking, als men al tot scheiding heeft besloten of is overgegaan.

2.   Het is belangrijk om bepaalde signalen, dat er huwelijksproblemen zijn, op te vangen: psychosomatische gezondheidsklachten, depressiviteit, alcoholisme, uithuizigheid, bazigheid of onderdanigheid, kilheid, klagen over elkaar, cynisch doen over elkaar. Alles kan op huwelijksproblemen wijzen, maar dat hoeft niet per se. 

3.   Gesprekken met een echtpaar dat relatieproblemen heeft, zijn moeilijk en eisen grote deskundigheid. Niet zelf aan bepaalde “therapie” beginnen, maar naar predikant, huisarts, maatschappelijk werk, psychotherapeut verwijzen.

4.   Geef wel liefde en belangstelling in de problemen. Velen worstelen met schuldgevoelens tegenover God en de partner. Ze voelen zich ook machteloos om een oplossing te vinden.

5.   Luister naar beide partijen. Beide partners moeten zich uit kunnen spreken zonder dat de een de ander in de rede valt.

6.   Beide partijen zullen proberen van jou een bondgenoot aan hun kant te maken. Trap daar niet in. Zodra je partij kiest kun je niet meer helpen.

7.   Soms ben je niet in staat om beide partners te begeleiden. Dan moet een collega-ouderling of -predikant de pastorale zorg voor een van beide partners overnemen.

8.   Lok de partners uit om ook nog positief over elkaar te spreken. Probeer tekenen van hoop in de relatie te vinden en uit te spreken.

9.   Ga er niet te diep en te lang op in als de partners veel oud zeer uit het verleden ophalen. Concentreer je op de problemen van het heden.

10. Help hen om ik-boodschappen naar elkaar uit te zenden in plaats van elkaar verwijten te maken. Ik vind, ik voel, het lijkt me fijn. Niet: jij bent, jij doet ook altijd. Leer ze de eigen mening te geven zonder de ander te kwetsen.

11. Help hen eerlijke compromissen te sluiten en concrete afspraken met elkaar te maken.

12. Moedig aan om met geduld, trouw en volharding, ook met vakkundige hulp, aan relatieverbetering te blijven werken.

13. Vaak hebben huwelijksmoeilijkheden verborgen een psychische ziekte van een der partners als achtergrond. Vooral hysterische karaktertrekken spelen soms een rol. Achter de zo aardige, verdrietige, hulpzoekende vrouw, die zo onrechtvaardig door haar man behandeld zou zijn, herkennen we niet de onechte, onvolwassene, egocentrische toneelspeelster. Achter de wijze, rustige man herkennen we niet de sadist, die vrouw en kinderen slaat.

14. Wanneer capituleert een leger? Alleen als doorvechten geen enkele zin meer heeft en alleen nog meer verliezen oplevert. Zo kan het ook geen enkele zin meer hebben om nog langer voor de instandhouding van een huwelijk te vechten. Soms moet men uit twee kwaden het minst erge kiezen.

15. Buitenstaanders mogen niet zomaar over echtscheidingsgevallen oordelen. Men weet de juiste achtergronden niet.

16. Eén partner kan zich met alle geweld tegen echtscheiding verzetten op grond van het bijbelse verbod tot echtscheiding, terwijl men dat alleen doet om de ander aan zich te binden zonder dat er nog van liefde sprake is.

17. Als een gehuwd gemeentelid openlijk in een overspelige relatie leeft en daarin volhardt, kan de kerkenraad niet om de opdracht van de tucht heen. Wanneer zo iemand het huwelijk beëindigt om vervolgens met de nieuwe partner te trouwen, kan niet zonder meer met een kerkelijke huwelijksinzegening worden ingestemd. Er zal eerst schuldbesef uitgesproken moeten zijn.

18. Liefde maakt blind. Ook liefde bij overspel. Men is heel gelukkig, ziet vaak niet hoe zondig en verkeerd men bezig is, wat men stuk maakt en men weet de zonde op alle mogelijke manieren te rechtvaardigen.

19. Op de echtscheiding volgt een verwerkingsproces, eigenlijk een soort rouwproces al leeft de ex nog. Het hele leven wordt overhoop gegooid: ander huis, andere dagelijkse taken, financiële zorgen, zorg over de kinderen.

20. Gevoel van afgekeurd, afgedankt en mislukt te zijn. Nieuw gevoel van zekerheid en zelfvertrouwen opbouwen.

21. Als iemand met veel pijn, verdriet en schuldgevoel is gescheiden en na enige tijd een nieuw relatie vindt en wil hertrouwen met de zegen van God, is het een grote verantwoordelijkheid om zo iemand die zegen te onthouden.

Schriftgedeeltes:

Genesis 1 : 26 - 28, Gen. 2 : 18 - 25, Deuteronomium 24 : 1 - 4,  Mattheüs 5 : 31-32, Matth. 19 : 1-12 ( Marcus 10 : 1 - 12 en Lucas 16 : 18), 1 Corinthe 7 : 7 - 16.